कमरेड बिप्लव !
नेपाली जनताको उज्ज्वल सपना पूरा गर्ने उद्देश्य साथ जनयुद्धमा होमिएको नेपाली युवाहरुको मुल सपना थियो- मृत्यु वा मुक्ति । एकातिर राजतन्त्रात्मक छायाँ भित्र विकास हुँदै गरेको संसदीय परिपाटी तोडेर समाजवादी गणतन्त्रात्मक व्यवस्थाका लागि लडेका युवाहरुको मन बैसठ्ठी त्रिसट्ठी पछि संसदीय व्यवस्था मार्फत गोबरको भकारोमा पछारिन पुग्यो । जनयुद्ध कालदेखि समावेश हुँदै आएका हामीहरु सपना मार्न नसकेर वैध हुँदै तपाईंको नेतृत्वसम्म आईपुगेको बिगत यथार्थ हो ।
तपाईंको नेतृत्वमा पार्टी आइसकेपछि पनि झण्डै सात वर्षभन्दा बढी गुज्रिसकेको छ । विगतको समयलाई नियाल्दा जनयुद्धको अवसानपछि क्रान्तिकारीहरुको जाग्दै गरेको तपाईँप्रतिको आशा समेत निमोठीन पुगेको छ । पार्टी विभाजनको दौरान हाराहारीको संख्यामा रहेका पोलिटब्युरो केन्द्रीय सदस्य लगायतका सदस्य विच्छेद या विभाजित वा पुरानै शक्तिमा टाँसिन पुगेका छन् । अब यो संख्या औंलामा गन्न सकिने अवस्थामा पुगेको छ । पहिलो स्थानीय निर्वाचनमा मजबुत संगठन रहेको पार्टी प्रतिबन्धपछि छिन्नभिन्न हुन पुग्यो र बिउ जाेगाउने अवस्थामा पुग्यो । राज्यले ठूलो बल प्रयोग नगरिकनै त्यस्तो अवस्थामा पुर्यायाे । पहिलो स्थानीय निर्वाचनमा बुता भन्दा बढी बल प्रयोग गरेको पार्टी दोस्रो स्थानीय निर्वाचन सम्म आइपुग्दार्दा पुतली चिन्न लिएर उभिनु पर्ने बाध्यता बन्यो । रक्षा सन्तुलन र आक्रमणको विज्ञानभन्दा पनि सनकमा गरेको बल प्रयोगको कारण यो अवस्था पैदा भयो । जसले संगठनलाई जोगाउने होइन छिन्नभिन्न पार्ने काम भयो । पार्टी भित्रका अवसरवादीहरु नेतृत्वको चाकडी मार्फत सुरक्षित रहने हुँदा धेरै कार्यकर्ताहरुले कामभन्दा पनि चाकरी मा विश्वास गर्न सुरु गरे । जनताप्रति उत्तरदायी हुने भन्दा पनि नेताकाे चित्त बुझाउने काम मै बढी ध्यान दिए । इमान्दार क्षमतावान कार्यकर्ता भन्दापनि पश्चिम भुगोल र आफन्त र नजिकका बाहेकलाई पाखा लगाउने योजना राम्रैसंग देखियो । आर्थिक चन्दालाई नै राजनितिको मुल उपलब्धि मान्ने चलन संस्थागत बन्न पुग्यो । पार्टी भित्र उब्जिएका असन्तुष्टिलाई समाधान गर्ने भन्दा पनि आफू अनुकुल बहुमत जोड्ने , आर्थिक निषेध र विशेष कमिटीमा थन्क्याउने प्रवृत्ति हुदै गयो ।
एकीकृत जनक्रान्ति मार्फत बुद्धिजीवी , प्राध्यापक , शिक्षक ,कलाकार , लेखक , वकिललाई संगठित गर्ने भनिएता पनि व्यवहारिक अर्थमा यी सधै टाढा नै रहे । रोल्पा बाहेककाले नै नेतृत्व गर्न सक्दैनन् भन्ने रोल्पा कनेक्टिङ साइक्लोजी बन्न पुग्यो । आफू वरिपरिका बाहेकका विश्वसनीय हुँदैनन् भन्ने मा बढी सुरक्षा महसुश गरियो । तपाईंले रोल्पा र थवाङलाई यनान होइन “मक्कामदिना “बनाइदिनुभयो । यतिबेला शिवगढी लाई ” धाम “बनाउने योजनामा हुनुहुन्छ । त्यही अनुसारको भक्तजन तयार पार्दै हुनुहुन्छ । योसँग विमति राख्नेहरु तपाईंको दरबारमा अट्ने छैनन् ।
शक्तिशाली राज्यभित्र हुर्कदै गरेको क्रान्ति सम्भावनालाई रक्षा गरेर व्यवस्थासँग कसरी जुध्ने कुराको वैज्ञानिक ठम्याई नगरी गोरु जुधाइ र पुरानो मेलाबजारमा लडिने शैलीभन्दा नयाँ योजना सैन्य रणनीतिमा पनि जन्मिन सकेन । प्रशिक्षणमा दर्शन , संगठन, संस्कृति र विज्ञान-प्रविधि सम्बन्धि कक्षा संचालन गरे तापनि दर्शनको बोक्रामै अल्झिनु ,त्यो हैसियतमा छलफल हुन नसक्नु र भ्रम पार्ने किसिमको संगठन बन्नु , भौतिकवादका पण्डितहरू क्रियाकर्म र पुजाआजामा प्रकट हुनु , विज्ञान र प्रविधिका प्रशिक्षकहरु सुरक्षित मोबाइलसमेत चलाउन नसक्नु र पटक पटक गिरफ्तार हुनु , बदलिँदो दुनियाँको परिवेश संग तालिमहीन सेनाहरू स्वयम् धरापमा परे । प्रविधिकाे उचित ज्ञानबिना पठाइएका सेना आफ्नै बमबाट क्षत बिक्षत बन्न विवश भए । तपाईले यसको निर्मम समीक्षा गर्नुभयो ? कागजी समीक्षा मात्र होइन व्यावहारिक समीक्षा गरेर बौद्धिक तप्कालाई नेतृत्वमै एकाकार बनाउने आट कहिल्यै गर्नुभएन ! इमानदार र सक्षम व्यक्ति चयन , व्यवहारवादी जिबनशैलि नेतृत्व दाङ भेलाबाटै गरेको भए त्यो नेतृत्वले उचित दिशानिर्देश गर्न सक्थ्यो । तबमात्र जनताले विश्वास गर्थे त्यसको आधार सँगठन निर्माण हुन्थ्यो । जसले कान्तिलाई एक चरणमा माथि लैजान सम्भव हुन्थ्यो ।
बरु गुट उपगुटले विभिन्न जनवर्गीय तथा संगठन र मोर्चाहरुलाई छिन्नभिन्न पार्न पुग्यो । पत्रकार विद्यार्थी मजदुरहरुका समस्याहरु त्यस्तै अराजकताका उपज बने । नेतृत्वले भने यसको हल सही ढंगले गर्न सकेन । केहि अवसरवादीहरुलाई तह लगाउने बहानामा इमान्दारहरुलाई समेत बहिर्गमित गराउने कार्य भयो । पत्रकार र विद्यार्थीहरूको विवादपछि समाधानका लागि लिएका निर्णयहरू अवसरवादी बराबर नै इमान्दार कार्यकर्ताहरुलाई हुनपुग्यो । प्रभात चलाउने देखी प्रकाश डुम्रे सम्मका प्रकरणहरुमा समस्याको हल भएन मात्र पात्र खेलाउनु भयो ।
विगतका यी समीक्षाहरुलाई थाती राखेर तपाई यतिबेला शिवगढी महाधिवेशनमा हुनुहुन्छ । १२ वर्ष भन्दा बढी विश्वविद्यालयको प्राध्यापनमा बिताएको म तपाईंको क्रान्तिकारी निरन्तरताबाट प्रभावित बने । सारा पेशा र घरपरिवारलाई नै छोडेर म भुमिगत बनेको थिएँ । रहरले होइन , केवल सपनाहरु मर्न नदिन । दुश्मनका घेराहरु तोड्दै हातेमालो गर्दै तपाईंलाई नै आदर्श मानेर लामो समयसम्म नेतृत्व पनि गरेको थिएँ । राजनीतिक जिबनमा दर्शन र विचार वा कार्यदिशा नै सबैभन्दा महत्वपूर्ण हुदोरहेछ । विगतमा यहि पार्टीमा रही मृत्युसँग जिन्दगीको खेल खेलेको सम्झन्छु । कतिबेला दुःखी पनि हुन्छु । मेरा अनुत्तरित प्रश्नहरुको जवाफ नभेटेपछि म यतिबेला दुखित अवस्थाबाट नै आज तपाईंलाई यो पत्र लेखिरहेको छु । म मेरै पसिनाबाट निर्माण गरेको पार्टीको महाधिवेशनमा आज उपस्थिति जनाईरहेको छैन । दृष्टिकोण र कार्यदिशामा चुकेपछि राजनीतिमा सम्बन्ध तोड्नु नै उचित हुदोरहेछ । म जस्ता क्रान्तिको सपनाका निम्ति जीवन फालेका कैयौं जिन्दगीहरुले विगत र वर्तमानमा भोगेको कुरा यहि नै हो । हामी समाजवादी बाटोबाट विमुख हुन यो गरिरहेका छैनौं बरु समाजवादी बाटोमा लम्किन यसो भनिरहेका छौं ।
विगतका समीक्षालाई थाती राखेर तपाई यतिबेला शिवगढीमा बाह्रौँ महाधिवेशन गर्दैहुनुहुन्छ ! यो महाधिवेशनमा यी कुरा तपाईंलाई सोध्ने आँट भएका मान्छेहरु सायद कमै होलान् ! आठ वर्ष भित्रको हाम्रो राजनीतिक उपलब्धि के ? आठ वर्ष भोकै प्यासै जेल हिरासत घरबारविहीन भएका कार्यकर्ताहरुको जवाफ के ? अझै सहिद तथा घाइतेहरुको ? विभिन्न समयमा अभियान मार्फत निर्मित संगठन किन संरक्षित हुन सकेन ? जसको मूल कारण हो विगतको महाधिवेशनले सही नीति र नेतृत्व छान्न नसक्नु । विरासत भजेर केन्द्रमा थुप्रिने मानिसको थुप्रोले कहिल्यै क्रान्ति गर्न सक्दैन । दुश्मनको हवल्दार जतिकै फौजी ज्ञान नहुने कमाण्डरले मोर्चा जित्दैन । केन्द्रीय कमिटीका मान्छेहरुले मासिकीमा रमाइरहेको बेला जिल्ला पार्टी सञ्चालन गर्न ऋण खोज्दै हिड्न विवश कमरेडहरुहरु यो कारणबाट उत्साहित हुँदैनन् । तपाइले कार्यकर्ता परिचालन गर्नुभएन । खेलाउनुभयो ।
यी सबै फोहरले पार्टीलाई कमजोर बनाउँदै लग्यो । भूमिगत पार्टीमा नेतृत्वको कमजोरी धेरै पछि मात्र थाहा हुन्छ । हामीले जीवन-मरणको प्रतिबन्ध भोगिरहेको बेला यतातिर सोच्न पनि भ्याएनौं । अकस्मात तीन बुँदे सहमतिको श्रृंखला पुतलीसम्म आउँदा जति विकृत रूपमा देखियो त्यसले पार्टी भित्रका क्रान्तिकारीहरुलाई मात्र होइन आशा गरेका नेपालीहरुले समेत मन दुखाए । निराशित बने । पार्टी बिभाजनको मुल कारण पनि यहि बन्यो ।
कमरेड ! पुतली चिन्ह बोक्नु दुई कारणले बाध्य भएको हुनसक्छ । पहिलो जनताले केजरीवाललाई जस्तै यसपटक आफूलाई पनि जिताउनेछन् । दोस्रो चुनावमा भाग नलिए सत्ताले फेरि गिरफ्तार दमन गर्नेछ । यी दुवै कुरा तपाईंको मनोविज्ञानमा नाचे होलान । तर यी दुवैको कुरा सत्य थिएनन् । तपाई त्यहि चुक्नुभयो जुन कुरामा शासकहरु चुकाउन चाहन्थे । लुकेका साना पाटा हजारौं होलान तर कन्चनहरुलाई पार्टी विभाजनका लागि उद्द्वेलनमा ल्याउने पहिलो कारण चुनाव नै हो । यो प्रस्तावना अरु कसैको मुखबाट होइन तपाईबाट नै हुन पुग्यो । यो दुर्भाग्यको इतिहास हो ।
बिगतमा व्यक्तिगत रुपमा पनि मैले पटक-पटक तपाईंलाई यसबारे अवगत गराएँ । तपाईले सुन्ने यत्ति मन गर्नुभएन,बरु बाहनाबाट धेरै पर उम्कन चाहानुभयो ।
यतिबेला चलिरहेको यो महाधिवेशन पनि विगतको समीक्षा बेगर उभिएको जमात बजार भन्दा फरक हुँदैन भन्ने तर्क मेरो हो । फरक फरक तर्कभन्दा पर रहेर मन मिल्नेहरुको मात्र जमघट र सगोत्रीहरुबाट गाइने आरतीले त्यो महाधिवेशन हुदैन् ! कुलपुजा बन्नेगर्दछ । त्यसरी त कुलपुजा गरिन्छ । मेरो सुभकामना त यो छ कि यो कुलपुजा नबनोस् । इतिहासमा पटक पटक लडेपनि उठेर सफल भएका इतिहासहरु थुप्रै छन् तर इतिहासमा चुकेकाहरुले क्रान्तिको नेतृत्व गरेको बिरासत भने कहि कतै छैन् ।
फेरिपनि सुभेक्षा सहित
डा. शिवशंकर बस्याल
